Կենսաբանական պայքար վնասատուների դեմ՝ սիրիական փայտփորիկի պոպուլյացիայի ընդլայնման միջոցով

Երևանի քաղաքային անտառն այժմ բախվում է փայտակեր և տերևակեր միջատների կողմից ստեղծված լուրջ էկոլոգիական մարտահրավերի։ Մեխանիկական միջամտությունները, ինչպիսիք են խորը էտումը և քիմիական սրսկումները, ապացուցել են իրենց էկոլոգիապես վնասակար լինելը և հաճախ չեն կարողանում վերացնել վարակման բուն պատճառը, որը գտնվում է ծառի բնի խորքում։ Ավելի կայուն և գիտականորեն հիմնավորված լուծում է սիրիական փայտփորիկի (Dendrocopos syriacus) պահպանությանը գերակայություն տալը։ Այս հուշագիրը նախանշում է այս տեսակը Վնասատուների դեմ պայքարի ինտեգրված կառավարման (IPM) մեր ռազմավարության մեջ ներառելու կենսաբանական անհրաժեշտությունը՝ ապահովելու մեր քաղաքի կանաչ ծածկույթի երկարակեցությունը։

Խնդիրը՝ փայտակեր վնասատուներ

Երևանի ծառերի համար ամենակործանարար վտանգները ոչ թե մակերեսին են, այլ փայտի խորքում։ Ոսկեբզեզները (օրինակ՝ Capnodis և Agrilus տեսակները) հատկապես մահացու են, քանի որ նրանց թրթուրները թունելներ են փորում կամբիումի և միջնափայտի միջով՝ կտրելով ծառի սննդանյութերի և ջրի փոխադրման համակարգերը՝ արդյունավետորեն խեղդելով ծառը ներսից։

Մարդու աչքը հազվադեպ է նկատում այս վնասատուներին, քանի դեռ ծառն արդեն չի մահանում։ Ավելին, քանի որ թրթուրները պաշտպանված են փայտի շերտերով, մակերեսային քիմիական սրսկումներն անարդյունավետ են, իսկ համակարգային բուժումները վտանգ են ներկայացնում փոշոտողների և ստորգետնյա ջրերի համար։

Լուծումը՝ փայտփորիկի մեխանիկան

Սիրիական փայտփորիկը մեր էկոհամակարգի միակ բնական գիշատիչն է, որը կարող է հետևողականորեն հասնել այս խորքում բնակվող վնասատուներին, քանի որ նրա կենսաբանությունը կատարելապես հարմարված է այս «վիրաբուժական» միջամտությանը։ Գործընթացը սկսվում է ձայնային հայտնաբերումից, երբ փայտփորիկը զգում է բնի խորքում շարժվող թրթուրների թույլ թրթռումները, ինչը թույլ է տալիս վաղ ախտորոշել վարակները, որոնք մարդ-դենդրոլոգները բաց են թողնում։ Թիրախը գտնելուց հետո թռչունն օգտագործում է իր մասնագիտացված հարվածամեղմիչ գանգը՝ ճշգրիտ պեղումներ կատարելու համար՝ անցք բացելով ուղիղ դեպի վնասատուի թունելը՝ առանց վնասելու հիմնական բնի կառուցվածքային ամբողջականությունը։ Ի վերջո, նրա երկար, փշոտ և կպչուն լեզուն դուրս է հանում թրթուրներին՝ կոտրելով վնասատուի վերարտադրողական ցիկլը, նախքան այն կհասցնի հասունանալ և վարակել այլ ծառեր։

Համեմատական ազդեցությունը՝ կենսաբանականն ընդդեմ մեխանիկականի

Բնակվող փայտփորիկների պոպուլյացիայի էկոլոգիական գերազանցությունը մեխանիկական խնամքի նկատմամբ ակնհայտ է։ Ի տարբերություն խնամքի խմբերի, որոնք պարբերաբար են այցելում տեղամասեր, փայտփորիկներն ապահովում են շարունակական, 24/7 հսկողություն՝ հայտնաբերելով և բուժելով վարակները թրթուրային փուլում և հաճախ փրկելով ծառը անդառնալի վնասից առաջ։ Այս կենսաբանական մոտեցումն առաջարկում է նաև վիրաբուժական ճշգրտություն, որը բացակայում է մարդկային մեթոդներում։ Մինչդեռ քաղաքապետարանի կողմից կիրառվող էտման պրակտիկան հաճախ ներառում է մեծ, կենդանի ճյուղերի հեռացում՝ վնասատուին վերացնելու համար, ինչը սթրեսի է ենթարկում ծառը և նվազեցնում նրա սառեցնող կարողությունը, փայտփորիկները հեռացնում են միայն վնասատուին՝ թողնելով առողջ փայտը անվնաս։ Ավելին, սիրիական փայտփորիկը ձմռանը պաշտպանություն է ապահովում՝ լինելով ամբողջ տարին բնակվող տեսակ և ակտիվ մնալով Երևանի ողջ ձմռան ընթացքում՝ սնվելով քնած թրթուրներով, երբ վնասատուներն ամենախոցելին են, իսկ ծառերը՝ քնած։

Հաջողության համաշխարհային օրինակներ

Քաղաքային անտառային ծրագրերի փորձը ամբողջ աշխարհում հաստատում է փայտփորիկների արդյունավետությունը որպես պաշտպանության առաջնային գիծ։ ԱՄՆ-ում և Կանադայում տեղի փայտփորիկները փաստագրվել են որպես ամենակարևոր կենսաբանական վերահսկողության միջոցը ընդդեմ ինվազիվ զմրուխտյա հացենու փայտահատի։ Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ որոշ տարածքներում փայտփորիկները սպառում են վարակված ծառերում գտնվող փայտահատի թրթուրների մինչև 85-90%-ը՝ զգալիորեն դանդաղեցնելով վնասատուի տարածումը և թույլ տալով ծառերին ավելի երկար գոյատևել։

Նմանապես, Կենտրոնական Եվրոպայի երկրներում, ինչպիսիք են Լեհաստանը և Հունգարիան, սիրիական փայտփորիկը հաջողությամբ ինտեգրվել է այգիների կառավարման մեջ։ Պահպանելով բնադրման վայրերը պտղատու ծառերի մոտ՝ ֆերմերները նկատել են վնասատուների, ինչպիսին է ոսկեբզեզը, բնական ճնշում, ինչը նվազեցրել է կենսաբազմազանությանը վնասող թունաքիմիկատների օգտագործումը։

Բացի այդ, Մերձավոր Արևելքի չորային շրջաններում, որտեղ մեծ ծառերը սակավ են, մասնագիտացված բների տեղադրումը հաջողությամբ աջակցել է փայտփորիկների պոպուլյացիաներին։ Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ թեև այս թռչունները նախընտրում են իրենք փորել իրենց բները, նրանք ձմռանը օգտագործում են արհեստական բներ՝ գիշերելու, իսկ երբեմն էլ՝ բազմանալու համար, եթե դրանք լցված են փափուկ փայտի տաշեղներով, որոնք նմանակում են փորելու գործընթացը։

Ներկա մարտահրավերները Երևանում

Չնայած իրենց օգտակարությանը, Երևանում սիրիական փայտփորիկների պոպուլյացիան ճնշված է հնացած կառավարման պրակտիկաների պատճառով, ինչը մեզ պահում է 10 քառակուսի կիլոմետրի վրա 1-2 բնադրող զույգի առողջ խտությունից ցածր մակարդակի վրա։ Հիմնական գործոնը «ստերիլ» այգիների կառավարումն է, որտեղ քաղաքապետարանի ներկայիս պրակտիկաները գերակայություն են տալիս չափազանց «կոկիկ» տեսքին՝ համակարգված հեռացնելով յուրաքանչյուր չոր ճյուղ և հատելով հին փափուկ փայտանյութով ծառերը, ինչպիսիք են բարդին և ուռենին՝ արդյունավետորեն վերացնելով էական բնադրման միջավայրերը։ Սա խորանում է բնակության վայրերի կորստով, քանի որ մեծ, տեղական սաղարթավոր ծառերի փոխարինումը փոքր, դեկորատիվ տեսակներով զրկում է փայտփորիկներին փորելու համար անհրաժեշտ բնի տրամագծից։

Գործողությունների ծրագիր քաղաքապետարանի համար

Էկոլոգիական հավասարակշռությունը վերականգնելու համար քաղաքապետարանը պետք է բնությունը «մաքրելուց» անցնի էկոհամակարգի կառավարման։ Առաջին քայլը «անվտանգ չորացած ծառերի» պահպանումն է, ինչը նշանակում է, որ ամբողջությամբ հեռացնելու փոխարեն դենդրոլոգները պետք է դրանք կտրեն մինչև 3-4 մետր անվտանգ բարձրության և թողնեն բունը՝ որպես բնադրման և սնվելու կարևոր միջավայր։

Ավելին, տնկման հետագա ծրագրերը պետք է լինեն ռազմավարական՝ հանրային այգիներում ներառելով փափուկ փայտանյութով տեսակներ, ինչպիսիք են թթենին և ընկուզենին՝ բնական բնադրման հիմքեր ապահովելու համար։

Գործողությունների ծրագիր բնակիչների համար

Երևանի բնակիչները կենսական դեր ունեն այս կենսաբանական պաշտպանության համակարգին աջակցելու գործում մի քանի հիմնական գործողությունների միջոցով։ Նախ, քաղաքացիները պետք է պաշտպանեն բնակության միջավայրը՝ կապ հաստատելով իրենց տեղական վարչական շրջանի հետ՝ խնդրելով պահպանել «բնակության համար նախատեսված բները» (չորացած բներ) հանրային այգիներում՝ դրանք ամբողջությամբ հեռացնելու փոխարեն՝ բացատրելով, որ դրանք ոչ թե աղբ են, այլ մեր կենդանի ծառերը պաշտպանող թռչունների համար կարևոր տներ։

Երկրորդ, բնակիչները կարող են տեղադրել մասնագիտացված փայտփորիկի բներ հասուն ծառերի վրա 3-5 մետր բարձրության վրա՝ համոզվելով, որ մուտքի անցքը մոտավորապես 5-6 սմ լայնություն ունի և ներսում ավելացնելով փայտի տաշեղների շերտ՝ փորելը խրախուսելու համար։

Երրորդ, ձմռանն աջակցություն տրամադրելը կարևոր է Երևանի խիստ ձմեռների ընթացքում, երբ էներգիան սահմանափակող գործոն է։ Բարձր էներգիա պարունակող սնունդը, ինչպիսիք են չաղի ճարպը, գետնանուշը կամ ընկույզը, օգնում են թռչուններին պահպանել վնասատուներին որսալու համար անհրաժեշտ պաշարները։

Վերջապես, ամռան շոգ ամիսներին թռչունների համար լողարաններ պահպանելը էական է, քանի որ քաղաքային միջավայրում հաճախ բացակայում են ջրի հասանելի աղբյուրները։