Երևանի ծառերի 60%-ը վտանգի տակ է
2024 թվականի դեկտեմբերին «Կանաչապատում և շրջակա միջավայրի պահպանություն» ՀՈԱԿ-ի տնօրեն Արմեն Բեգոյանը հայտարարեց, որ թեղիներն (вязы) ու բարդիները շատ կարճ կյանք ունեն՝ ներկայումս մոտ 70-80 տարեկան են, և դրանք պետք է փոխարինել։ Երկու տարի առաջ նմանատիպ ծրագրերի մասին հայտնել էր կազմակերպության գլխավոր դենդրոլոգ Արծվի Գրիգորյանը։ Նա պնդում էր, որ փոխարինման են ենթակա բոլոր թխկիները, բարդիները և թեղիները՝ հավելելով, որ դա կազմում է Երևանի բոլոր ծառերի մոտ 60%-ը։ Այժմ այս ծրագրերը կրկին շրջանառվում են, բայց արդեն «հրատապ» նշումով՝ «որքան հնարավոր է շուտ»։ Հաշվի առնելով 2024 թվականի ժամանակացույցը՝ հատումները, ամենայն հավանականությամբ, կսկսվեն 2025-ի գարնանը՝ մարտ ամսին։
Քաղաքում ծառերը բազմաթիվ գործառույթներ են կատարում՝ ստվեր են ապահովում, նվազեցնում են աղմուկն ու փոշին, միջավայր ստեղծում միջատների և կենդանիների համար։ Եթե բնակիչներից ոմանք կարող են կարևորություն չտալ թռչուններին կամ միջատներին, ապա ստվերն ու փոշին վերաբերում են բոլորին։
Մենք չունենք հստակ տվյալներ Երևանի բնակիչների առողջության և մահացության վիճակագրության վերաբերյալ։ Սակայն, հիմնվելով այլ երկրների փորձի վրա, կարող ենք գնահատել, թե ինչպես է ծառերի կորուստն ազդում մարդկանց առողջության վրա։
2002 թվականին ԱՄՆ-ում սկսվեց հացենու ոսկեգույն բզեզի (emerald ash borer) բռնկում։ Այս բզեզը մի քանի տարվա ընթացքում ոչնչացնում է կենդանի և առողջ հացենիները, և դրա դեմ պայքարի արդյունավետ միջոց չկա։ Հյուսիսային նահանգներում հացենիները կազմում էին քաղաքային կանաչապատման 20-ից 40%-ը, իսկ Մինեսոտայի նման նահանգներում՝ մինչև 60%։ Այդ ծառերի գրեթե բոլորը չորացան։ Սա հանգեցրեց բնակչության շրջանում ավելցուկային մահացության. հինգ տարվա ընթացքում գրանցվեց 15,000 մահ՝ սիրտ-անոթային հիվանդություններից (շոգի պատճառով) և ևս 6,000 մահ՝ շնչառական խնդիրներից (փոշու պատճառով)։
Տուժած նահանգներում ապրում է մոտ 118 միլիոն մարդ, և ավելցուկային մահացությունը կազմել է բնակչության 0,02%-ը։ Եվ սա մի երկրում, որն ունի զարգացած առողջապահական համակարգ, և որտեղ կանաչի կորուստը կազմել է միջինը 20%։ Երևանում թվերը, հավանաբար, շատ ավելի բարձր կլինեն։ Անգամ ամենահամեստ հաշվարկներով՝ կանաչապատման 60%-ի կորուստը կարող է հանգեցնել մոտ 1000 լրացուցիչ մահվան՝ տարեկան մոտ 260 մարդ։ Երևանի քաղաքապետարանը կա՛մ այս կյանքերը համարում է սպառվող ռեսուրս, կա՛մ չի գիտակցում հետևանքները, ինչը հարցեր է առաջացնում նրանց կոմպետենտության վերաբերյալ։
Արմեն Բեգոյանը հաճախ պնդում է, որ 70-80 տարեկան ծառերը ծեր են, թույլ և կարող են ընկնել՝ վտանգ ներկայացնելով բնակիչների ու գույքի համար։ Հետևաբար՝ թեղիները, հացենիներն ու բարդիները պետք է հրատապ հեռացվեն հանուն անվտանգության։ (Հետաքրքիր կլիներ համեմատել, թե տարեկան քանի մարդ է մահանում ծառերի ընկնելուց, և քանիսը՝ շոգից ու փոշուց։ Ցավոք, քաղաքապետարանը նման տվյալներ չի տրամադրում՝ պարզապես վտանգը ներկայացնելով որպես փաստ և վախի մեջ պահելով բնակիչներին)։
Բեգոյանի պնդումները ծառերի կյանքի տևողության մասին միայն մասամբ են ճիշտ. վայրի բնության մեջ բարդիներն ապրում են 80-100 տարի, բայց քաղաքային միջավայրում ճիշտ խնամքի դեպքում դրանք կարող են ապրել մինչև 300 տարի։ Թեղիները կարող են ապրել 150-200 տարի։ Սա նշանակում է, որ Երևանի ծառերը թեև երիտասարդ չեն, բայց հանգիստ կարող են կանգուն մնալ ևս 20-40 տարի։ Դրանք փոխարինելու հրատապ անհրաժեշտություն չկա, եթե հաշվի չառնենք կանաչապատման կազմակերպության տնօրենի հարմարավետությունը։
Ամբողջ աշխարհում արբորիստները վաղուց մշակել են ծառերի աստիճանական փոխարինման մեխանիզմներ, որոնք մեղմում են բացասական ազդեցությունը քաղաքների և բնակիչների վրա։ Հիմնական մոտեցումը փուլային տարբերակն է։ Օրինակ՝ փոխարինվում է ամեն երկրորդ ծառը. երբ տնկիները մեծանում են և սկսում կատարել իրենց ֆունկցիաները, փոխարինվում են մնացածները։ Սա թույլ չի տալիս քաղաքը վերածել անապատի, պահպանում է ստվերը բնակիչների համար, ապահովում է թռչունների բնակավայրը և շարունակում է ֆիլտրել փոշին։
Թե ինչու այս մոտեցումը չի կիրառվում Երևանում, անհասկանալի է։ Կանաչապատողների համար սա ոչ մի ավելորդ ծախս չի ենթադրում։ Կարելի է փոխարինել նույն քանակությամբ ծառեր՝ նույն տեսակներից, բայց մեկ փողոցն ամբողջությամբ մերկացնելու փոխարեն՝ աշխատել երկու (կամ ավելի լավ է՝ երեք-չորս) փողոցի վրա՝ փոխելով ծառերի միայն մի մասը։ Հատման, տնկման և աղբահանության ծավալները կմնան նույնը։
Ինչո՞ւ դա տեղի չի ունենում։ Կա՛մ (1) կանաչապատողներին չի հետաքրքրում բնակիչների կյանքն ու առողջությունը, և նրանք գործում են բացառապես իրենց հարմարավետության համար, կա՛մ (2) նրանք կոմպետենտ չեն, չգիտեն ժամանակակից պրակտիկաները և չեն հասկանում ծառերի արժեքը։
Իհարկե, ամբողջական փոխարինումից հետո ծառերը նորից կաճեն։ Բայց կանաչապատման համար օգտագործվող հիմնական տեսակները՝ թխկիները, հացենիները, թեղիները, սոսիները և շագանակենիները, սկսում են իրենց ֆունկցիաները կատարել միայն 20 տարեկանում, երբ սաղարթի տրամագիծը հասնում է 8-10 մետրի, իսկ լիարժեք հասունանում են 40 տարեկանում՝ 15-20 մետր սաղարթով։ Օգտագործելով 10 տարեկան տնկիներ՝ քաղաքապետարանը վատթարացնում է քաղաքի վիճակը տասնամյակներով։
Այս գործընթացներից հետո քաղաքապետարանը, անկասկած, կպարծենա հազարավոր տնկված ծառերով և վերականգնված այգիների հեկտարներով։ Բայց իրականում կանաչը կվերադառնա «մինչև փոխարինումը» եղած վիճակին միայն 15-20 տարի անց։ Իսկ եթե օգտագործվեն «ավելի դեկորատիվ» տեսակներ, ինչպիսիք են ոճաբոսը (ցերցիս) կամ սակուրան, քաղաքը երբեք չի վերականգնի իր նախկին կանաչ ծածկույթը. նման տեսակները ավելի շատ խնդիրներ կստեղծեն, քան կլուծեն։
Այս ամենից կարելի է խուսափել՝ փոքր-ինչ շտկելով ընթացիկ գործելաոճը։ Ամբողջական փոխարինումը պետք է դարձնել աստիճանական՝ սահմանափակելով հատումը յուրաքանչյուր փողոցում ոչ ավելի, քան 25%-ով՝ յուրաքանչյուր հինգ տարին մեկ։ Սա թույլ կտա ամբողջությամբ թարմացնել Երևանի կանաչ ֆոնդը 20 տարվա ընթացքում։
Իսկ ավելի լավ է՝ գոյություն ունեցող ծառերը փոխարինելու փոխարեն նորերը տնկել այնտեղ, որտեղ կանաչապատում ընդհանրապես չկա։ 2024 թվականի դրությամբ Երևանի կանաչապատումը կազմում էր 1990 թվականի մակարդակի միայն 39%-ը՝ մինչև «մութ տարիները»։ Այն ևս 60%-ով կրճատելը բարբարոսություն կլինի։
18 հունվարի, 2025 թ.
Լրացուցիչ տեղեկություն
- Արմեն Բեգոյան՝ 2019 թվականից Երևանի կանաչապատման և շրջակա միջավայրի պահպանության [ծրագրի ղեկավար](